دلایل کند شدن کامپیوتر: برسی دلایل، راه حل ها و پیشگیری

همه‌ی ما این حس را تجربه کرده‌ایم که کامپیوتری که روزی سریع و پرقدرت بود، حالا برای انجام ساده‌ترین کارها هم به کندی عمل می‌کند، گویی گام به گام پیش می‌رود. словно اتومبیلی که به دلیل نقص فنی، سرعتش به شدت افت کرده است. اما چه عواملی می‌توانند باعث این کندی آزاردهنده شوند؟

در این مقاله، شما را به سیستم کامپیوتر می بریم تا ریشه‌های این مشکل را بیابیم و راه‌حل‌های مناسب برای بازگرداندن سرعت و کارایی به کامپیوتر را بررسی کنیم.

در این مطلب به موارد زیر خواهیم پرداخت:

• ریشه‌های سخت‌افزاری کندی:
  • فضای ذخیره‌سازی پر شده
  • سخت‌افزار منقضی شده یا آسیب‌ دیده
  • داغ شدن سیستم
• موانع نرم‌افزاری سرعت:
  • برنامه‌های زیاد
  • ویروس‌ها و نرم‌افزارهای مخرب
  • نسخه‌ی قدیمی سیستم عامل
  • تنظیمات نامناسب
  • بروزرسانی‌های ناموفق
• عوامل پنهان کندی:
  • برخورد با پروتکل‌ها و پورت‌های شبکه
  • کاهش منابع سخت‌افزاری
  • مشکلات با درایورها
  • فعالیت‌های پس‌زمینه
  • مشکلات سخت‌افزاری ناشناخته
  • اشباع پردازنده
  • نرم‌افزارهای ناپدید
• راه‌حل‌هایی برای دستیابی به سرعتی دوباره:
  • پاکسازی فضای ذخیره‌سازی
  • کاهش تعداد برنامه‌های در حال اجرا
  • استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی و اسکن سیستم
  • بروزرسانی سیستم‌عامل و نرم‌افزارها
  • بررسی دمای سیستم و ارتقاء سیستم خنک‌کننده
  • بررسی و به‌روزرسانی درایورها
  • غیرفعال کردن برنامه‌های راه‌انداز
  • اسکن برای بدافزارهای پنهان
  • افزودن حافظه‌ی رم
  • تعویض هارد دیسک با SSD
  • نصب مجدد سیستم‌عامل
• پیشگیری بهتر از درمان:
  • نصب برنامه‌ها از منابع معتبر
  • مدیریت نرم‌افزارهای نصب‌شده
  • بروزرسانی دوره‌ای سیستم‌عامل و نرم‌افزارها
  • اسکن دوره‌ای با نرم‌افزارهای امنیتی
  • پاکسازی دوره‌ای فایل‌های موقت
  • Defragment کردن هارد دیسک (برای HDD)
  • استفاده از آنتی‌ویروس سبک
  • مونیتورینگ دمای سیستم
  • تعویض قطعات سخت‌افزاری منسوخ

دلایل کند شدن کامپیوتر

با مطالعه این مقاله، شما به درکی عمیق از دلایل کندی کامپیوتر و راه‌حل‌های رفع آن دست خواهید یافت.

بخش اول: ریشه‌های سخت‌افزاری کندی

1. فضای ذخیره‌سازی پر شده: همانطور که انباشته شدن اشیاء در یک اتاق، فضای خالی را اشغال می‌کند، پر شدن فضای ذخیره‌سازی کامپیوتر (هارد دیسک یا SSD) نیز می‌تواند به کندی سیستم منجر شود. کمبود فضای ذخیره‌سازی، سرعت پردازش اطلاعات را به شدت کاهش می‌دهد.
2. سخت‌افزار منقضی شده یا آسیب‌دیده: همانند یک اتومبیل که با فرسودگی قطعات، کندتر می‌شود، کامپیوتر نیز با گذر زمان و استهلاک سخت‌افزار، از سرعت آن کاسته می‌شود. عواملی مانند نقص در رم، هارد دیسک، پردازنده و یا سایر قطعات، می‌تواند عملکرد سیستم را تحت‌الشعاع قرار دهد.
3. داغ شدن سیستم: گرمای بیش از حد، مانند یک سم برای کامپیوتر عمل می‌کند. اگر سیستم خنک‌کننده به درستی کار نکند و دمای داخلی کامپیوتر بالا رود، پردازنده و سایر قطعات برای حفظ سلامت خود، سرعتشان را کاهش می‌دهند که منجر به کندی سیستم می‌شود.

بخش دوم: موانع نرم‌افزاری سرعت

1. برنامه‌های زیاد: اجرای همزمان تعداد زیادی برنامه، می‌تواند منابع سیستمی مانند رم و پردازنده را به شدت اشغال کند و به کندی سیستم منجر شود.
2. ویروس‌ها و نرم‌افزارهای مخرب: ویروس‌ها و بدافزارها مانند سربازان متخاصم، به سیستم شما نفوذ می‌کنند و از منابع آن برای فعالیت‌های مخرب خود استفاده می‌کنند. این امر می‌تواند باعث کندی و ناپایداری سیستم شود.
3. نسخه‌ی قدیمی سیستم عامل: همانطور که نرم‌افزارها به طور مداوم به‌روزرسانی می‌شوند، سیستم عامل نیز نیازمند آپدیت‌های دوره‌ای است. استفاده از نسخه‌ی قدیمی سیستم عامل، از مزایای به‌روزرسانی‌ها مانند بهینه‌سازی‌ها و رفع اشکالات امنیتی محروم می‌شوید که می‌تواند به کندی سیستم منجر شود.
4. تنظیمات نامناسب: تنظیمات نادرست در سیستم عامل یا برنامه‌ها، مانند فعال بودن آپدیت‌های خودکار یا افکت‌های بصری سنگین، می‌تواند به طور نامحسوس منابع سیستمی را اشغال کند و سرعت سیستم را تحت‌الشعاع قرار دهد.
5. بروزرسانی‌های ناموفق: گاهی اوقات، به‌روزرسانی نرم‌افزارها به درستی انجام نمی‌شود و مشکلاتی را در سیستم ایجاد می‌کند. این مشکلات می‌توانند شامل ناپایداری، کندی و یا حتی عدم کارکرد صحیح برنامه‌ها باشند.

بخش سوم: عوامل پنهان کندی

1. برخورد با پروتکل‌ها و پورت‌های شبکه: برخی برنامه‌ها یا خدمات، به طور نامنظم با پروتکل‌ها و پورت‌های شبکه درگیر می‌شوند. این تداخل می‌تواند منجر به کندی یا تأخیر در عملکرد سیستم، به خصوص هنگام استفاده از اینترنت یا شبکه‌های محلی شود.
2. کاهش منابع سخت‌افزاری: نصب نرم‌افزارهای جدید و سنگین، می‌تواند نیاز به منابع سخت‌افزاری مانند رم و پردازنده را افزایش دهد. اگر منابع سیستم برای پاسخگویی به این نیازها کافی نباشد، کندی و ناپایداری سیستم دور از انتظار نیست.

11. مشکلات با درایورها: همانطور که گفتیم، درایورهای قدیمی، ناسازگار یا خراب می‌توانند عملکرد سیستم را تحت‌الشعاع قرار دهند و منجر به کندی شوند. به‌روز نگه‌داشتن درایورها، امری حیاتی برای حفظ عملکرد بهینه سیستم است.
12. فعالیت‌های پس‌زمینه: بسیاری از برنامه‌ها، حتی پس از بستن پنجره‌ی آن‌ها، همچنان در پس‌زمینه در حال اجرا هستند. این فرآیندهای پس‌زمینه می‌توانند به طور مداوم از منابع سیستم مانند CPU و رم استفاده کنند و به مرور زمان، سرعت سیستم را کاهش دهند.
13. مشکلات سخت‌افزاری ناشناخته: برخی از مشکلات سخت‌افزاری مانند ایرادات جزئی در مادربورد، حافظه‌ی رم یا هارد دیسک، ممکن است در ابتدا علائم مشهودی نداشته باشند، اما به تدریج باعث کندی، ناپایداری و یا حتی خرابی سیستم شوند. تشخیص این مشکلات نیازمند ابزارهای تخصصی و دانش فنی است.
14. اشباع پردازنده: پردازنده (CPU) مغز متفکر کامپیوتر است و وظیفه‌ی پردازش اطلاعات را بر عهده دارد. اجرای برنامه‌های سنگین که نیازمند محاسبات پیچیده هستند، می‌توانند پردازنده را به طور کامل اشغال کنند. در این حالت، سایر برنامه‌ها مجبورند برای دریافت منابع پردازنده منتظر بمانند که منجر به کندی کلی سیستم می‌شود.
15. نرم‌افزارهای ناپدید: گاهی اوقات برنامه‌ها را به طور کامل حذف نمی‌کنیم و تنها بخش اصلی آن‌ها پاک می‌شود. باقی‌ماندن فایل‌ها و تنظیمات مرتبط با این نرم‌افزارها در سیستم، می‌تواند باعث اشغال فضای ذخیره‌سازی و کندی سیستم شود.

بخش چهارم: راه‌حل‌هایی برای دستیابی به سرعتی دوباره

پس از شناسایی دلایل احتمالی کندی کامپیوتر، نوبت به راه‌حل‌هایی برای رفع این مشکلات و بازگرداندن سرعت و کارایی به سیستم می‌رسد. در این بخش، به برخی از این راه‌حل‌ها اشاره می‌کنیم:

1. پاکسازی فضای ذخیره‌سازی: حذف فایل‌های غیرضروری، برنامه‌های بلااستفاده و مرتب کردن فایل‌ها در پوشه‌ها، می‌تواند فضای ذخیره‌سازی را آزاد کند و به بهبود سرعت سیستم کمک کند. ابزارهای پاکسازی دیسک که در سیستم‌عامل‌های مختلف وجود دارند نیز می‌توانند در این امر یاری‌رسان باشند.
2. کاهش تعداد برنامه‌های در حال اجرا: اجرای همزمان تعداد زیادی از برنامه‌ها، منابع سیستم را اشغال می‌کند. بستن برنامه‌هایی که در حال حاضر به آن‌ها نیاز ندارید، می‌تواند سرعت سیستم را به طور محسوسی افزایش دهد. استفاده از ابزار مدیریت وظیفه (Task Manager) به شناسایی و بستن برنامه‌های پرمصرف کمک می‌کند.
3. نرم‌افزارهای امنیتی و اسکن سیستم: آنتی‌ویروس‌ها و نرم‌افزارهای ضد بدافزار، با شناسایی و حذف ویروس‌ها و بدافزارها، از سیستم شما در برابر تهدیدات امنیتی محافظت می‌کنند. اجرای اسکن دوره‌ای با این نرم‌افزارها، می‌تواند به رفع کندی ناشی از فعالیت‌های مخرب نرم‌افزارهای جاسوسی و ویروس‌ها کمک کند.
4. بروزرسانی سیستم‌عامل و نرم‌افزارها: همانطور که اشاره شد، به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری شامل بهبودهای امنیتی، رفع اشکالات و بهینه‌سازی‌های عملکردی هستند. نصب به‌روزرسانی‌های منتشر شده برای سیستم‌عامل و نرم‌افزارهای نصب‌شده، می‌تواند سرعت و پایداری سیستم را ارتقاء دهد.
5. بررسی دمای سیستم و ارتقاء سیستم خنک‌کننده: گرد و غبار و انسداد منافذ خروج گرما، باعث بالا رفتن دمای قطعات داخلی کامپیوتر می‌شود. تمیز کردن مرتب فن‌ها و کیس کامپیوتر از گرد و غبار، به خنک شدن سیستم و بهبود عملکرد آن کمک می‌کند. در صورتی که دمای سیستم همچنان بالاست، شاید نیاز به ارتقاء سیستم خنک‌کننده با فن‌های قدرتمندتر و یا حتی نصب سیستم خنک‌کننده مایع (Water Cooling) باشد.
6. بررسی و به‌روزرسانی درایورها: همانطور که پیش‌تر گفتیم، درایورهای قدیمی یا ناسازگار می‌توانند عملکرد سخت‌افزار را تحت تأثیر قرار دهند. وب‌سایت‌های سازندگان قطعات سخت‌افزاری، محل مناسبی برای دریافت آخرین نسخه درایورهای مربوطه است. نرم‌افزارهای کمکی برای به‌روزرسانی درایورها نیز وجود دارند که می‌توانند این فرایند را به صورت خودکار انجام دهند. استفاده از این نرم‌افزارها با احتیاط و اطمینان از معتبر بودن آن‌ها ضروری است.
7. غیرفعال کردن برنامه‌های راه‌انداز (Startup Programs): بسیاری از برنامه‌ها به گونه‌ای تنظیم شده‌اند که به طور خودکار با راه‌اندازی سیستم، شروع به کار کنند. این برنامه‌ها در ابتدای کار سیستم، منابعی را اشغال می‌کنند که می‌تواند سرعت راه‌اندازی و اجرای سایر برنامه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. غیرفعال کردن برنامه‌های غیرضروری در بخش راه‌انداز (Startup) سیستم‌عامل، می‌تواند به بهبود سرعت راه‌اندازی و عملکرد کلی سیستم کمک کند.
8. اسکن برای بدافزارهای پنهان: برخی از بدافزارها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در پس‌زمینه به طور مخفیانه فعالیت می‌کنند و علائم مشهودی از خود بروز نمی‌دهند. اجرای اسکن با نرم‌افزارهای ضد بدافزار قوی و تخصصی، می‌تواند به شناسایی و حذف این بدافزارهای پنهان کمک کند و سرعت و امنیت سیستم را ارتقاء دهد.
9. افزودن حافظه‌ی رم (در صورت امکان): حافظه‌ی رم (RAM) نقش مهمی در سرعت و عملکرد کلی سیستم ایفا می‌کند. اگر میزان رم سیستم شما برای اجرای برنامه‌های موردنظر کافی نیست، ارتقاء رم می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای رفع کندی باشد. پیش از اقدام به ارتقاء رم، با توجه به نوع مادربورد و سازگاری آن، میزان رم قابل پشتیبانی توسط سیستم خود را مشخص کنید.
10. تعویض هارد دیسک با SSD: هارد دیسک‌های سنتی (HDD) از اجزای الکترومکانیکی تشکیل شده‌اند که سرعت آن‌ها نسبت به هاردهای حالت جامد (SSD) پایین‌تر است. در صورتی که مادربورد سیستم شما از اتصال SSD پشتیبانی می‌کند، تعویض هارد دیسک با یک SSD می‌تواند سرعت بوت، بارگذاری برنامه‌ها و در کل، عملکرد کلی سیستم را به طور چشمگیری ارتقاء دهد.
11. نصب مجدد سیستم‌عامل (راه‌حل نهایی): در صورتی که راه‌حل‌های پیشین مؤثر واقع نشدند و یا کندی سیستم ناشی از مشکلات نرم‌افزاری پیچیده باشد، نصب مجدد سیستم‌عامل می‌تواند آخرین راه‌حل باشد. پیش از نصب مجدد سیستم‌عامل، حتماً از اطلاعات مهم خود نسخه پشتیبان (Backup) تهیه کنید.

بخش پایانی: پیشگیری بهتر از درمان

با رعایت برخی نکات می‌توان از بروز مشکلات کندی سیستم جلوگیری کرد و همواره از سرعت و کارایی بالای کامپیوتر خود بهره‌مند شد. در این بخش به برخی از این نکات اشاره می‌کنیم:

1. نصب برنامه‌ها از منابع معتبر: نصب برنامه از منابع ناامن و غیررسمی، می‌تواند منجر به ورود بدافزار و نرم‌افزارهای جاسوسی به سیستم شما شود. همواره برنامه‌ها را از وب‌سایت‌های معتبر و ناشران اصلی آن‌ها دریافت کنید.
2. مدیریت نرم‌افزارهای نصب‌شده: به طور دوره‌ای، لیست برنامه‌های نصب‌شده در سیستم خود را بررسی کنید و برنامه‌هایی را که دیگر به آن‌ها نیاز ندارید، حذف نمایید. با حذف این برنامه‌ها، از اشغال شدن فضای ذخیره‌سازی و کند شدن سیستم جلوگیری می‌کنید.
3. بروزرسانی دوره‌ای سیستم‌عامل و نرم‌افزارها: همانطور که در بخش راه‌حل‌ها اشاره شد، به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری شامل بهبودهای امنیتی، رفع اشکالات و بهینه‌سازی‌های عملکردی هستند. با فعال کردن قابلیت به‌روزرسانی خودکار و نصب به‌روزرسانی‌های منتشر شده، همواره از آخرین نسخه‌ها و مزایای آن‌ها بهره‌مند شوید.
4. اسکن دوره‌ای با نرم‌افزارهای امنیتی (ادامه): اجرای اسکن دوره‌ای با آنتی‌ویروس‌ها و نرم‌افزارهای ضد بدافزار، به شناسایی و حذف تهدیدات امنیتی پنهان کمک می‌کند و از بروز مشکلاتی مانند کندی و ناپایداری سیستم که ناشی از فعالیت‌های مخرب این بدافزارها هستند، جلوگیری می‌نماید.
5. پاکسازی دوره‌ای فایل‌های موقت: سیستم‌عامل و بسیاری از برنامه‌ها در حین کار، فایل‌های موقتی را ایجاد می‌کنند که پس از مدتی دیگر نیازی به آن‌ها نیست. انباشته شدن این فایل‌های موقت، می‌تواند فضای ذخیره‌سازی را اشغال کند و به مرور زمان بر سرعت سیستم تأثیر بگذارد. استفاده از ابزارهای پاکسازی دیسک و حذف دستی این فایل‌ها (با احتیاط و اطمینان از غیرضروری بودن آن‌ها) می‌تواند به حفظ فضای ذخیره‌سازی و جلوگیری از کندی سیستم کمک کند.
6. Defragment کردن هارد دیسک (برای HDD): در هارد دیسک‌های سنتی (HDD)، با ذخیره و حذف مکرر فایل‌ها، تکه‌تکه شدن آن‌ها در بخش‌های مختلف دیسک اجتناب‌ناپذیر است. این تکه‌تکه شدن باعث می‌شود هد خوانش/نوشت هارد دیسک برای دسترسی به کل فایل مجبور به حرکت اضافی شود که در نتیجه، سرعت دسترسی به اطلاعات و در کل، سرعت سیستم کاهش می‌یابد. فرآیند Defragment کردن، این تکه‌های فایل را در کنار هم قرار می‌دهد و باعث بهبود سرعت دسترسی به اطلاعات و عملکرد کلی سیستم می‌شود. این نکته را در نظر داشته باشید که فرآیند Defragment برای هاردهای حالت جامد (SSD) ضرورتی ندارد، بلکه حتی می‌تواند عمر آن‌ها را کاهش دهد.
7. استفاده از آنتی‌ویروس سبک: برخی از آنتی‌ویروس‌ها با منابع سیستمی بالا، خود می‌توانند باعث کندی سیستم شوند. در صورتی که سیستم شما از نظر سخت‌افزاری چندان قدرتمند نیست، استفاده از آنتی‌ویروس‌های سبک‌تر که میزان کمتری از منابع را اشغال می‌کنند، می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد.
8. مونیتورینگ دمای سیستم: با استفاده از نرم‌افزارهای مانیتورینگ سخت‌افزاری، می‌توانید به طور مرتب دمای قطعات اصلی مانند CPU و کارت گرافیک را زیر نظر داشته باشید. در صورت بالا رفتن بیش از حد دما، نسبت به ارتقاء سیستم خنک‌کننده یا رفع ایرادات احتمالی اقدام کنید تا از آسیب دیدن قطعات و بروز کندی و ناپایداری سیستم جلوگیری شود.
9. تعویض قطعات سخت‌افزاری منسوخ (راه‌حل بلندمدت): با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، سخت‌افزار کامپیوتر نیز مانند سایر وسایل الکترونیکی، فرسوده و منسوخ می‌شود. در صورتی که کندی سیستم ناشی از ضعف سخت‌افزاری باشد و راه‌حل‌های دیگر مؤثر واقع نشوند، شاید زمان ارتقاء سخت‌افزار و یا حتی تعویض کل سیستم فرا رسیده باشد.

سخن پایانی

با در نظر گرفتن نکات ذکر شده در این مقاله، می‌توانید دلایل احتمالی کندی کامپیوتر خود را شناسایی کرده و راه‌حل‌های مناسب برای رفع این مشکلات بیابید. همواره به خاطر داشته باشید که پیشگیری بهتر از درمان است و با رعایت نکات پیشگیرانه، می‌توانید از بروز مشکلات کندی سیستم جلوگیری کرده و همواره از سرعت و کارایی بالای کامپیوتر خود بهره‌مند شوید. در صورت نیاز به اطلاعات تکمیلی و یا داشتن پرسشی خاص، می‌توانید با متخصصان فناوری اطلاعات (IT) مشورت نمایید.